تنگی نفس یعنی آگاه شدن از تنفس نامطلوب و غیر طبیعی و احساس تنفس سخت و ناخوشایند است. به عبارت دیگر انسان طبیعی نسبت به نفس کشیدن خود آگاهی چندانی ندارد، اما در کسی که دچار تنگی نفس می‌شود، نسبت به تنفس خود و معمولاً سختی آن آگاهی پیدا می‌کند. عموما تنگی نفس به تنفس سریع و مشکل گفته می‌شود و در زمان تنگی نفس ، بیمار از عضلات گردن ، شانه‌ها و شکم (عضلات فرعی تنفسی) نیز برای تنفس استفاده می‌کند. 

علل تنگی نفس 
تنگی نفس از نشانه‌های دوگانه‌ای است که می‌تواند منشا قلبی داشته باشد یا نداشته باشد. در بیشتر موارد تنگی نفس افراد به دلیل مشکلات ریوی بروز پیدا می‌کند اما در درصدی از موارد بیماری قلبی زمینه ساز تنگی تنفس می‌شود. 
تنگی نفس ممکن است ناشی از بیماریهای ریوی یا قفسه سینه از جمله آسم ، برونشیت ، سل و عفونت ریه (پنومونی) ، بیماریهای قلبی از جمله حمله حاد قلبی اختلال دریچه‌های آئورت و میترال و نارسایی قلبی ، کم‌خونی ، عفونت شدید بدن ، چاقی و اختلالات اضطرابی باشد. بعلاوه شروع ناگهانی تنگی نفس با یا بدون درد سینه ممکن است علامت آمبولی ریه باشد. 

انواع تنگی نفس
تنگی نفس کوششی 
این نوع از تنگی نفس گاه حالت کوششی پیدا می‌کند، یعنی با فعالیت و کوشش بدنی فرد ارتباط مستقیم دارد. انسان به طور طبیعی اگر به شدت و بدون آمادگی قبلی ورزش کند و یا مسافت طولانی را بدود، این نوع تنگی نفس را تجربه خواهد کرد. در افراد مبتلا به برخی بیماریهای قلبی مانند مشکلات دریچه‌ای یا نارسایی قلبی ، تنگی نفس با فعالیتهای کمتری ایجاد می‌شود. به گونه‌ای که حتی در موارد شدید بیماری ، راه رفتن عادی و انجام کارهای اولیه با تنگی نفس همراه می‌شود. در شدید ترین نوع تنگی نفس ، بیمار حتی در حالت استراحت و خوابیده نیز دچار تنگی نفس می‌باشد. 

ارتوپنه یا تنگی نفس در حالت درازکشیده 
نوع دیگری از تنگی نفس قلبی در حالت دراز کش و خوابیده ایجاد می‌گردد که در طب به آن "ارتوپنه" می‌گویند. یعنی قلب فرد به حدی نارساست که نمی‌تواند خون موجود در ریه‌ها را تخلیه کند و فرد مجبور است با کمک گرفتن از نیروی جاذبه این کار را انجام دهد. به همین جهت بیماران مبتلا به نارسایی قلب ، هنگام خواب زیر سرشان دو یا چند بالش می‌گذارند. به عبارت دیگر وقتی این افراد دراز می‌کشند، ریه فرد در آب بدن غرق می‌شود و احساس خفگی به وی دست می‌دهد. در این صورت بیمار جهت تنفس راحت باید بنشیند. 

تنگی نفس حمله‌ای شبانه 
حالت دیگری نیز وجود دارد که به صورت حملات شبانه تنگی نفس خود رانشان می‌دهد. به این صورت که 4 - 2 ساعت بعد از خواب به طور ناگهانی بیمار مبتلا به نارسایی قلبی با حالت خفگی از خواب می‌پرد، خود را به پنجره می‌رساند تا با نفس کشیدن در هوای آزاد خود را نجات دهد. در افراد مبتلا به نارسایی قلبی که اغلب دچار ورم پا نیز هستند، در طول شب آبهای جمع شده در پاها بتدریج تخلیه می‌شوند و به سوی ریه‌های فرد می‌آیند و در آنجا جمع می‌شوند. تجمع مایعات اضافه در ریه باعث می‌شود فرد دچار احساس تنگی نفس و حالت خفتگی شود. تنگی نفس حمله‌ای شبانه مشخصه بیماری قلبی است. البته در بیماری آسم و برونشیت مزمن نیز فرد ممکن است با حالت تنگی نفس از خواب بیدار شود ولی این دو مورد تا حدی قابل افتراق با تنگی نفس قلبی هستند. بدین ترتیب که در آسم فرد سابقه قبلی دارد، بعد از نیمه شب دچار حمله می‌شود و با اسپری‌های گشاد کننده مجاری تنفسی بهتر می‌شود. در برونشیت مزمن نیز حمله تنگی نفس در پاسی از شب بروز پیدا می‌کند و با دفع خلط تنگی نفس بیمار مرتفع می‌گردد. 

تنگی نفس بازدمی 
اشکال در خارج کردن هوا از ریه‌ها. هوا براحتی به داخل ریه می‌رود ولی خروج آن مشکل است. از آنجا که بیمار هوا را به سختی به بیرون می‌راند، صدای خس‌خس ایجاد می‌کند که به آن تنفس آسمی گفته می‌شود. 

علائم همراه کمک کننده 
گاهی تمایز علل قلبی تنگی نفس از علل ریوی مشکل است چرا که هر دو باعث تنگی نفس کوششی ، ارتوپنه و سرفه می‌شوند. خس‌خس سینه و خلط خونی قاعدتا به دلیل بیماری ریوی پدید می‌آید هر چند بعضا در بیماران مبتلا به نارسایی قلبی و ادم ریوی هم دیده می‌شوند. در بیماران مبتلا به عروق کرونر ممکن است تنگی نفس در نبود درد سینه و با شرایط مشابه اتفاق افتد که به آن معادل آنژین قلبی گفته می‌شود. 

درمان 
درمان تنگی نفس منوط به درمان بیماری زمینه‌ای فرد است. به عبارت دیگر یا باید دریچه معیوب که مانع از حرکت صحیح جریان خون می‌شود اصلاح شود. با داروی دیگوکسین ، قلب نارسا می‌تواند تقویت شود تا بتواند خون را از ریه‌ها خالی کرده و مانع تجمع و انباشتگی آن در ریه‌ها و سایر فضاهای بدن گردد. از سوی دیگر با تجویز داروهای ادرارآور (دیورتیکها) ، آب در ریه‌ها تجمع نیافته و تنگی نفس برای فرد ایجاد نمی‌شود. مصرف غذاهای کم نمک در اصلاح این مورد خالی از فایده نخواهد بود. و در بیماریهای دیگر نیز درمان آنها انجام می‌شود.

بهزاد فرجی